غذای آیینی نوروز در قزوین

سمنو یکی از غذاهای آیینی و کهن استان قزوین است که در ایام نوروز با آداب‌ و رسوم  خاصی پخته و توزیع می‌شود.

سمنو یکی از غذاهای آیینی است که در استان قزوین هنگام نوروز تهیه می‌شود و در تهیه آن آداب و اعتقادات خاصی مطرح است و کم و بیش این مراسم با اعتقادات مذهبی گره‌ خورده و ماندگار شده است که هم اکنون در محلات قدیمی شهر اجرا می‌شود.

سمنو یک غذای آیینی است که اغلب به آن به جنبه خوراکی نگاه نمی‌کنند و معمولاً به ‌عنوان نذر یا برای نوروز می‌پزند ، که اگر در فصل غیر طبیعی رویش گندم یعنی اسفند ماه تهیه شود برای نوروز و اگر در فصل طبیعی رویش گندم یعنی در بهار استفاده شود برای نذری استفاده می‌شود.

پختن سمنو در استان قزوین را می‌توان یکی از آداب‌ و رسوم قزوین در ایام نوروز دانست که با توجه به اعتقادات آن پختن و عمل آوردن آن کار مشکلی است ،‌ چراکه شهروندان قزوینی معتقدند صاحب اصلی دیگ سمنو حضرت فاطمه زهرا (س) است و این کار با حضور تعداد زیادی از زنان انجام می‌شود.

پختن سمنو مراحل مختلفی دارد که باید به ‌درستی اجرا شود ، بانی مراسم پخت سمنو و شخص نذرکننده مواد و ابزار مورد نیاز برای این امر را آماده می‌کند؛ دیگ‌های سمنو معمولاً از صبح بار گذاشته‌ شده و با توجه به‌ زحمت زیاد در پخت نیاز به مشارکت چند نفر برای هم زدن آن دارد.

از آنجایی‌که پخت سمنو وقت‌ گیر است نیاز به مشارکت افراد مختلف است که در این زمینه هنگام پخت سمنو دختران جوان این شعر را زمزمه می‌کنند : ننه‌جون من سمنـو می‌خواهم / یار شیرین دهنو می‌خواهم و در جواب می‌شنود:‌ سـمــنـــو  کار  تو ، تنـها  نَـبُـوَد / دیگ اسباب در   اینجا  نبوَد / گـر  سبز باید بکنیـم گنـدم را / جـمع  باید  بکـنیـم  مردم  را .

پخت سمنو با پاک کردن گندم و شستن آن آغاز و گندم پس از شستن خیس شده و روزانه دو تا سه بار شسته و آب آن تازه می‌شود با توجه به سردی و گرمی هوا ، طی سه تا پنج روز جوانه گندم می‌روید ، گندم به دو صورت استفاده از چرخ و کوبیدن له ‌شده و آب آن استخراج می‌‌شود.

برای پخت سمنو آرد گندم در سه مرحله تفت داده‌ شده و بعد با شیره استخراج ‌شده از جوانه گندم و آب مخلوط می‌شود؛ در این مرحله تا زمان تغییر رنگ مخلوط از سفید به قهوه‌ای ، سمنو به مدت 24 ساعت با کفگیرهای مخصوص هم زده می‌شود ، با گفتن "بسم‌الله" اجاق ‌روشن و شروع به پخت شیره‌ های گندم در دیگ می‌شود و نزدیکان و همسایگان در ساعتی مقرر با گل و شیرینی به محفل آمده و به این ترتیب بر شگون و برکت مجلس می ‌افزایند.

این سنت که منتسب به حضرت فاطمه زهرا (س) است، از روزگاران قدیم در قزوین با جمع شدن اهالی محل و اقوام در خانه بانی سمنو اجرا می‌شود که در این میان نیز اعتقادات خاصی در خصوص حضور افراد بر سر دیگ سمنو وجود دارد،

در مراسم سمنو پزان چشم نظر خیلی مهم است بنابراین مدام بساط آتش و اسپند و قرائت صلوات برپاست، همچنین یکی از قویترین اعتقادها این است که افراد ناپاک در مراحل سبز کردن، بار گذاشتن، هم زدن و دم کردن سمنو نباید حضور داشته باشند که اگر کسی ناپاک بیاید سمنو خراب می‌شود یعنی تلخ می‌شود و یا سر می‌رود.

مراسم سمنوپزان از همان ابتدا با دعا و ثنا همراه است ولی شبی که آن را هم می‌زنند و دم می‌کنند میهمانانی هم دعوت می‌کنند؛ از یک مداح اهل ‌بیت(ع) هم می‌خواهند که روضه‌خوانی کند و معمولاً روضه حضرت زهرا (س) را می‌خوانند ولی ذکری از دیگر ائمه اطهار (ع) هم می‌شود. هنگامی‌که درب سمنو را گذاشتند کنار پاتیل سمنو یک سجاده پهن می‌کنند و اعتقاد دارند که برای حضرت زهرا (س) است و کسی روی آن نماز نمی‌خواند ولی پشت سر آن خیلی‌ها مشغول راز و نیاز و نیایش و نماز شب می‌شوند.

در پایان مراسم به زنان حاضر در مراسم، سمنو داده می‌شود و همچنین بخشی از آن را برای اهالی، همسایگان و حتی کسبه محل به‌ عنوان "نذری" می ‌برند و مانده سمنو را صاحب‌ مجلس، برای سفره هفت‌ سین خود نگه می‌دارد که مایه تبرک و نشاط است.

مراسم سمنوپزان ازجمله میراث معنوی است که در سال 89 در فهرست میراث معنوی کشور با هدف معرفی آن در سراسر کشور و حتی در بُعد بین‌المللی به ثبت رسیده است،‌ اما امروزه به يك كالاي زينتي براي سفره هفت سين تبديل شده است و پختن آن در استان  نسبت به گذشته بسيار كم شده است.